بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید را اصطلاحاً گواتر گویند. نکته مهم این است که وجود گواتر الزاماً به معنای بدکاری غده تیروئید نیست. گواتر در صورتی رخ می‌دهد که تولید هورمون توسط غده بیش از حد طبیعی (پرکاری تیروئید) یا کمتر از حد طبیعی(کم‌کاری تیروئید) باشد یا حتی از نظر ترشح هورمون مشکلی وجود نداشته باشد. گواتر بیانگر ابتلا به عارضه‌ای است که باعث رشد غیرطبیعی غده تیروئید شده است.
در ادامه این مطلب با دکتر مهناز شکروی همراه باشید تا با بیماری گواتر و علائم آن بیشتر آشنا شوید .
بیماری گواتر چیست؟
گواتر بیماری است که در آن غده تیروئید بزرگ‌تر می‌شود. غده تیروئید یک غده کوچک پروانه ای شکل است که در گردن، زیر سیب آدم قرار دارد. غده تیروئید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) تولید می‌کند. این هورمون‌ها در برخی از عملکردهای بدن از جمله دمای بدن، خلق و خو و تحریک پذیری، ضربان نبض، هضم و سایر موارد نقش دارند. غده تیروئید هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که بسیاری از فرآیندهای متابولیک از جمله رشد و مصرف انرژی را تنظیم می‌کند.
غده تیروئید توسط غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد، کنترل می‌شود. با این حال، تیروئید نمی‌تواند هورمون‌های خود را بدون ید غذایی کافی تولید کند. اگر رژیم غذایی فرد کم ید باشد، هیپوفیز مرتباً پیام‌های شیمیایی را به تیروئید می‌فرستد، اما بی‌فایده است. این غده در حالی که تلاش می‌کند خواسته‌های هیپوفیز را برآورده کند، بزرگ می‌شود. به غیر از کمبود ید، سایر دلایل بروز گواتر شامل شرایط تیروئید است، مانند گره‌ها، سرطان تیروئید، پرکاری و کم کاری تیروئید.
گواتر چه علائمی دارد؟
بعضی از گواترها بی علامتند. علائم گواتر ممکن است موارد زیر باشد:
تورم قابل توجه در پایین گردن مخصوصا بعد از اصلاح و آرایش
احساس خفگی در گواتر
سرفه کردن
گرفتگی و خشونت صدا
مشکل در بلع
مشکل در تنفس
گواترهای کوچک که از نظر زیبایی و جسمی مشکلی ایجاد نمی‌کنند، نگران‌کننده نیستند، اما گواترهای بزرگ باعث مشکل در بلع و تنفس، سرفه و خشونت صدا می‌شوند. احساس خفگی در گواتر از مشکلاتی است که با بزرگ شدن غده تیروئید احتمال ایجاد این عارضه زیاد است.
بزرگ شدن تیروئید ناشی از سایر مشکلات مثل کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، ممکن است با طیف وسیعی از علائم مانند خستگی و افزایش وزن تا کاهش ناخواسته وزن، تحریک پذیری و مشکل خواب همراه باشد.
علائم پرکاری تیروئید شامل:
عصبی و مضطرب بودن
تپش قلب
بیش فعالی
افزایش تعرق
عدم تحمل گرما
خستگی
افزایش اشتها
ریزش مو
کاهش وزن
علائم کم کاری تیروئید :
عدم تحمل سرما
یبوست
فراموشی
تغییر شخصیت
ریزش مو
افزایش وزن
علت بیماری گواتر چیست؟
کمبود ید
ید برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. اگر فرد به‌اندازه کافی ید از رژیم غذایی دریافت نکند تولید هورمون‌های تیروئیدی به مشکل می‌خورد و متعاقب آن غده هیپوفیز نیز برای جبران این کمبود به تیروئید سیگنال‌های محرک ارسال می‌کند که باعث رشد بیش‌ازحد تیروئید می‌شود.
بیماری هاشیموتو
در بیماری هاشیموتو سیستم ایمنی به بافت تیروئید حمله کرده و منجر به آسیب‌دیدگی و التهاب غده تیروئید می‌شود. بافت تیروئید آسیب‌دیده قادر به تولید هورمون نخواهد بود و ازاین‌رو هیپوفیز پی‌درپی با ارسال سیگنال‌های محرک باعث رشد بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود.
بیماری گریوز
گریوز یک اختلال خود ایمن است که در آن سیستم ایمنی با تولید آنتی‌بادی، گیرنده‌های TSH (گیرنده سیگنال‌های رشد) را به‌طور پیوسته تحریک می‌کند. این روند باعث رشد بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود. با انجام و تفسیر آزمایش TSH، می‌توان عملکرد تیروئید را مورد بررسی قرار داد و از بروز این بیماری‌ها آگاه شد.
ندول‌های (گره‌های) تیروئید
تکثیر نامنظم سلول‌های تیروئید باعث تشکیل توده‌های سلولی در بافت غده می‌شود. بر اثر چنین اختلالی ممکن است یک ندول یا چندین ندول در غده ظاهر شود. علت دقیق این اختلال مشخص نیست اما عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی و سبک زندگی در ایجاد ندول‌ها تأثیرگذارند. بیشتر گره‌های تیروئیدی خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند.
سرطان تیروئید
سرطان تیروئید شیوع کمی دارد و حدود ۵ درصد از ندول‌های تیروئیدی ممکن است از نوع بدخیم (سرطانی) باشند.
بارداری
هورمونی گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) که در دوران بارداری تولید می‌شود، می‌تواند باعث تحریک بیش‌ازحد غده تیروئید و بروز گواتر شود.
عوارض گواتر
البته لازم به ذکر است که همه‌ی گواترها باعث ایجاد علائم در فرد نمی‌شوند. هنگامی که علائم و نشانه‌ها در افراد مختلف بروز پیدا می‌کنند, یعنی فرد دچار اختلال نسبتا شدید است. علائم ایجاد شده می‌تواند شامل:
ایجاد حالت تورم در گردن که بخصوص حین آرایش یا اصلاح به صورت کاملا مشهود دیده می‌شود، ایجاد احساس تنگی در گلو، گرفتگی صدا، سرفه کردن، اختلال در بلع (دیسفاژی)، اختلال در تنفس به صورتی که غده ی بزرگ شده به نای فشار وارد می‌کند و می‌تواند باعث تراکئومالاسی و خفگی شود.
البته باید در نظر داشت که داشتن گواتر صرفا به این معنی نیست که حتما غده ی تیروئید در شما دچار اختلال عملکرد شده است. گاهی حتی تیروئید بزرگ شده ولی همچنان به میزان کافی می‌تواند هورمون‌های تیروئیدی مورد نیاز بدن را تولید کند. از جمله دیگر عوارض گواتر می‌توان به احتمال ایجاد خود ایمنی و ابتلا به لنفوم اشاره کرد. البته در گواترهای چندغده‌ای (مولتی ندولر) ممکن است تغییر شکل غده و بافت آن رخ بدهد که در نهایت به بدخیمی یا کارسینوم منتهی شود.
پیشگیری
برای پیشگیری از مبتلا شدن به گواتر توصیه می شود از غذاهای حاوی ید بیشتر استفاده کنید واز مصرف نمک یددار غافل نشوید. اگر در مناطق کوهستانی وارتفاعات بیشتری از سطح دریا زندگی می کنید ، پس نیاز بیشتری به ید خوراکی دارید. از مصرف بیش از حد سبزیجات گواتر زا بپرهیزید ( به ویژه شلغم وکلم وکاساوا).
درمان گواتر
اگر در خانواده ونسلهای گذشته شما ، کسی به گواتر مبتلا بوده است ضرورت دارد به پزشک مراجعه کنید و مورد معاینه و آزمایش قرار گیرید. زیرا اگر این بیماری به موقع تشخیص داده شود ، زودتر تحت درمان قرار گرفته وریشه کن می شود . در صورت داشتن گواترهای ساده ومعمولی مصرف قرصهای لووتیروکسین ویا قرص تیروئید به راحتی در دسترس است و در ایران توسط پزشکان توصیه وتجویز می شود.در گواتر سمی قرص متی مازول مفید است. در صورتی که مشکوک به گواتر ویا ندول در تیروئید شده باشیم انجام معاینه بالینی وآزمایشات تیروئیدی واحتمالاً اسکن تیروئید ویا سونوگرافی و یا بیوپسی توسط پزشک ضرورت می یابد وسپس به درمان با قرص وید رادیواکتیو ویا جراحی گواتر تشویق می شوید.
توصیه مهم اینکه ، طبیعی بودن تستهای تیروئید در آزمایش خون دلیلی بر نداشتن گواتر نیست وبه این حالت یوتیروئید گفته می شود ودر صورت لزوم گرفتن اسکن تیروئید بسیار ضروری است. در بسیاری از گواترهای کم کار ، آزمایش خونی تیروئید سالم وطبیعی به نظر می رسد ولی باید با مشورت پزشک به مصرف قرص تیروئید ادامه داد.
